Mal Alım İhalelerinde Özel İmalat Süreci Kavramı ve Sonuçları

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki mal alım ihalelerinde özel imalat süreci gerektiren mal alımlarına ilişkin özel düzenlemeler bulunmaktadır. Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin 3’üncü maddesinde özel imalat “Piyasada hazır halde alınıp satılmayan, projelendirme veya bir talep üzerine üretimi yapılacak olan, özel ihtisas ve üretim tekniği gerektiren işler” olarak tanımlanmıştır. Tanımdan da anlaşılabileceği gibi özel imalat süreci gerektiren malların en önemli ayırt edici özelliği piyasada hazır halde alınıp satılmayan, diğer bir ifadeyle seri üretimi olmayan mallar olmasıdır. Bunun yanında diğer önemli bir özelliği, idarenin kendi ihtiyacına özgü olarak üretilecek mallar olmasıdır. Diğer tanımda yer alan özel ihtisas ve üretim tekniği gerektirme gibi özellikler de esasen yukarıdaki iki ana ayırt edici özelliğin tamamlayıcısıdır. Özel imalat süreci gerektiren mallar genel olarak maliyeti yüksek mallardır. Örneğin, denizcilik alanındaki idarelerin aldıkları vapurlar, yerel yönetimlerce alınan metro araçları, lokomotif ve vagon gibi demiryolu araçları, sağlık sektöründe alınan ve kimi komplike ve çeşitli cihazların bir sistem altında bir araya getirilmesini gerektiren sistem işlem paketi olarak nitelendirilen cihazlar bu mallara örnek olarak verilebilir. 

        Özel imalat süreci gerektiren mal alımlarının ihale mevzuatındaki hususi yeri ağırlıklı olarak uygulanacak yeterlik kriterleri ve istenecek belgelerde karşımıza çıkmaktadır. EKAP’ta ihale kaydı yapılırken özel imalat sürecinin seçilmesi durumunda ihale dokümanı hazırlama sihirbazı bu düzenlemelere göre yönlendirme yapmaktadır. Bu düzenlemeleri aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:

-        Bu ihalelerde iş deneyim belgeleri ile kapasite raporu alternatif olarak kullanılabilir. İş deneyimini gösteren belgelerin istenilmesi durumunda; iş deneyimini gösteren belgelerle birlikte alım konusu işe ilişkin üretim kapasite raporunun da istenilmesi zorunludur. Aday veya isteklinin, bu iki belgeden birini sunması yeterlidir.

-        Makine-teçhizat ve ekipmana ilişkin belgeler ile kapasite raporu, kalite yönetim sistem belgesi, çevre yönetim sistem belgesi, ilgili meslek odaları tarafından düzenlenen imalat yeterlik belgesi ile hizmet yeterlilik belgesi sadece özel imalat süreci gerektiren mal alımı ihalelerinde istenebilir.

-        Özel imalat süreci gerektiren mal alımlarında, diğer mal alımlarından farklı olara, teknik şartnameye cevaplar ve açıklamalar içeren doküman istenilmesi durumunda katalog istenilmesi zorunlu değildir.

-        Elektronik ortamda teklif alınan beyan usulü e-ihale, özel imalat süreci gerektiren mal alımı ihalelerinde kullanılamaz.

Diğer yandan özel imalat süreci gerektiren mal alımı ihalelerinde, sözleşme uygulamasına yönelik olarak da bir takım düzenlemeler yapılabilir. Bunlar da şu şekildedir:

-        Deney-analiz-kalibrasyon laboratuvarları veya muayene kuruluşları tarafından üretimin veya malın kontrolünün yapılması, özel imalat süreci gerektiren mal alımlarında sözleşmenin yürütülmesi aşamasında yerine getirilecek bir yükümlülük olarak teknik şartnamede ve/veya sözleşme tasarısında düzenlenebilir.

-        Özel imalat süreci gerektiren mal alımlarında, yüklenici tarafından öncelikle malın prototipinin idareye sunulmasına ve bu prototipin kabulünden sonra üretiminin yapılmasına yönelik teknik şartnamede düzenleme yapılabilir. Bu düzenleme esasen özel ihtisas ve üretim tekniği gerektirme karakterinin bir sonucudur.

-        Özel imalat süreci gerektiren mal alımlarında, malın ilgili mevzuat uyarınca teknik düzenleme kapsamında bulunması ve piyasaya arz edilmesinin belirli kurallara tabi olması durumunda (tıbbi cihaz sektöründe olduğu gibi); idare ve yüklenicinin malın uygunluk değerlendirilmesine yönelik yükümlülükleri, teknik şartnamede ve/veya sözleşme tasarısında belirtilir.

Uygulamada, özel imalat süreci konusuyla ilgili uyuşmazlıklar genel olarak alım konusu malın özel imalat süreci gerektirip gerektirmediği ile iş deneyim belgesi ve kapasite raporunun birbirinin yerine kullanılması konularında yoğunlaşmıştır. Alım konusu mal, özel imalat süreci kapsamında düşünülüp istenen belgeler ve yeterlik kriterleri de ona göre belirlendiğinde ihaleye katılabilecek istekli sayısı doğal olarak azalabilmektedir. Bir diğer ifadeyle, özel imalat kapsamında olmayan bir mal özel imalat gerektiriyormuş gibi ihale edildiğinde, rekabet ilkesi zedeleneceğinden, kanunun temel ilkelerine aykırılık olacaktır. Bir hafta sonraki makalemde bu konudaki örnek uyuşmazlıkları ele alacağım.

Ümit ALSAÇ

Kamu İhale, Kamu İhale Sözleşmeleri ve EKAP Danışmanı

(E) Kamu İhale Kurumu/Kamu İhale Uzmanı

Ücreti mukabili eğitim ve danışmanlık talepleri için:

E-posta: ualsac@gmail.com