Aşırı Düşük Teklif Sınır Değer Hesaplaması Açısından “Geçerli Teklif” Kavramı

Bilindiği üzere yapım işleri ile hizmet alımlarında aşırı düşük tekliflerin tespit edilmesinde sınır değer hesaplaması yapılıyor. Bu sınır değer hesabının nasıl yapılacağı ise yapım işleri için Kamu İhale Genel Tebliği’nin (KİGT) 45.1.1. maddesinde, hizmet alımları için de 79.1.2. maddesinde açıklanıyor. Personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımlarında karsız yaklaşık maliyet sınır değer olarak kabul ediliyor. Personel çalıştırılmasına dayalı olmayan hizmet  alımları ile yapım işlerinde sınır değer hesabında ise yaklaşık maliyet ile teklif bedellerini esas alan matematiksel formüller kullanılıyor.

Bu hesaplamalarda 25.01.2017 tarihli kamu ihale mevzuatı değişiklikleri öncesinde geçerli teklifler dikkate alınır, herhangi bir sebeple (belge eksikliği, yeterlik şartlarını karşılamama vs.) değerlendirme dışı bırakılan tekliflere ilişkin bedeller dikkate alınmazdı. 25.01.2017 tarihinde KİGT’de yapılan değişiklik ile bu hesaplamada ilk oturumda teklif mektubu ve geçici teminatını usulüne uygun sunduğu anlaşılan isteklilerin teklif bedelleri, teklif değerlendirme sürecinde herhangi bir sebeple değerlendirme dışı kalıp kalmadıklarına bakılmaksızın sınır değer hesabında dikkate alınır hale geldi. Malum, aşırı düşük teklif konusu 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamında yapılan ihalelerde en yoğun uyuşmazlık ve şikayetlerin yaşandığı alan. Bu değerlendirmenin başlangıcı da sınır değer hesabı. Bu nedenle ilk oturumda “teklif mektubunun ve geçici teminatın usulüne uygun olup olmadığına ilişkin değerlendirme” büyük önemi haiz hale geldi. Peki, ihale komisyonları ilk oturumda teklif mektupları ve geçici teminatlarla ilgili hangi hususlara bakarak uygunluk değerlendirmesini yapacak? Konuyu 4734 sayılı Kanun, ilgili uygulama yönetmelikleri ve KİGT hükümleri çerçevesinde irdeleyelim.

4734 sayılı Kanunun 30’uncu maddesinde teklif mektupları ile ilgili şu hüküm yer alıyor; “Teklif mektupları yazılı ve imzalı olarak sunulur. Teklif mektubunda ihale dokümanının tamamen okunup kabul edildiğinin belirtilmesi, teklif edilen bedelin rakam ve yazı ile birbirine uygun olarak açıkça yazılması, üzerinde kazıntı, silinti, düzeltme bulunmaması ve teklif mektubunun ad, soyad veya ticaret unvanı yazılmak suretiyle yetkili kişilerce imzalanmış olması zorunludur.” Bu hükmün bir yansıması olarak da uygulama yönetmeliklerinde şu hüküm yer alıyor;

“  Teklif mektubunun aşağıdaki şartları taşıması zorunludur:

a) Yazılı olması.

b) İhale dokümanının tamamen okunup kabul edildiğinin belirtilmesi.

c) Teklif edilen bedelin rakam ve yazı ile birbirine uygun olarak açıkça yazılması.

ç) Üzerinde kazıntı, silinti, düzeltme bulunmaması.

d) Türk vatandaşı gerçek kişilerin Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, Türkiye’de faaliyet gösteren tüzel kişilerin vergi kimlik numarasının belirtilmesi.

e) Ad ve soyadı veya ticaret unvanı yazılmak suretiyle yetkili kişilerce imzalanmış olması.

Ortak girişim olarak teklif veren isteklilerin teklif mektuplarının, ortakların tamamı tarafından veya yetki verdikleri kişilerce imzalanması gerekir

….

Teklif mektuplarının şekil ve içerik bakımından yukarıda belirtilen niteliklere ve teklif mektubu standart formuna uygun olmaması teklifin esasını değiştirecek nitelikte bir eksiklik olarak kabul edilir. Taşıması zorunlu hususlardan herhangi birini taşımayan teklif mektuplarının değiştirilmesi, düzeltilmesi veya eksikliklerinin giderilmesi gibi yollara başvurulamaz. Teklif mektubu usulüne uygun olmayan isteklinin teklifi değerlendirme dışı bırakılır.”

Aynı Kanunun 33’üncü maddesinde “İhalelerde, teklif edilen bedelin % 3'ünden az olmamak üzere, istekli tarafından verilecek tutarda geçici teminat alınır. İhale dokümanında belirtilmesi şartıyla, danışmanlık hizmeti ihalelerinde geçici teminat alınması zorunlu değildir.” hükmü, 35’inci maddesinde, “32 nci maddeye göre belirlenen tekliflerin geçerlilik süresinden en az otuz gün fazla süreli olmak kaydıyla, geçici teminat mektuplarında süre belirtilir…

İlgili mevzuatına aykırı olarak düzenlenmiş teminat mektupları kabul edilmez.” Hükmü yer alıyor.

Bu hükümlerin yansıması olarak da uygulama yönetmeliklerinde şu düzenlemeler yapılmış:

“(1) İhalelerde, teklif edilen bedelin yüzde üçünden az olmamak üzere, istekli tarafından verilecek tutarda geçici teminat alınır.

…

 (3) Kanunun 34 üncü maddesindeki değerler teminat olarak kabul edilir.

(4) İstekli veya yüklenici tarafından, teminat olarak banka teminat mektubu verilmesi halinde, bu teminat mektuplarının kapsam ve şeklinin, bu Yönetmeliğin ekinde yer alan standart formlara uygun olması zorunludur. Standart formlara uygun olarak düzenlenmemiş teminat mektupları geçerli kabul edilmez.

(5) Geçici teminat olarak sunulan teminat mektuplarında geçerlilik tarihi belirtilmelidir. Bu tarih, ihale dokümanında belirtilen teklif geçerlilik süresinin bitiminden itibaren otuz günden az olmamak üzere istekli tarafından belirlenir.

….

(7) İsteklinin ortak girişim olması halinde toplam teminat miktarı, ortaklık oranına veya işin uzmanlık gerektiren kısımlarına verilen teklif tutarlarına bakılmaksızın ortaklardan biri veya birkaçı tarafından karşılanabilir.

….”

Tekliflerin açıldığı ilk oturumda ihale komisyonlarının yapmaları gereken işlemler, Kanunun 36’ncı maddesinde yazılmıştır. Bu maddede, “Teklifler ihale dokümanında belirtilen ihale saatine kadar idareye verilir. İhale komisyonunca ihale dokümanında belirtilen saatte kaç teklif verilmiş olduğu bir tutanakla tespit edilerek, hazır bulunanlara duyurulur ve hemen ihaleye başlanır. İhale komisyonu teklif zarflarını alınış sırasına göre inceler. 30 uncu maddenin birinci fıkrasına uygun olmayan zarflar bir tutanak ile belirlenerek değerlendirmeye alınmaz. Zarflar isteklilerle birlikte hazır bulunanlar önünde alınış sırasına göre açılır.

İsteklilerin belgelerinin eksik olup olmadığı ve teklif mektubu ile geçici teminatlarının usulüne uygun olup olmadığı kontrol edilir. Belgeleri eksik veya teklif mektubu ile geçici teminatı usulüne uygun olmayan istekliler tutanakla tespit edilir. İstekliler ile teklif fiyatları ve yaklaşık maliyet tutarı açıklanır. Bu işlemlere ilişkin hazırlanan tutanak ihale komisyonunca imzalanır. Bu aşamada; hiçbir teklifin reddine veya kabulüne karar verilmez, teklifi oluşturan belgeler düzeltilemez ve tamamlanamaz. Teklifler ihale komisyonunca hemen değerlendirilmek üzere oturum kapatılır.”

Yukarıdaki Kanun hükümleri ve Yönetmelik hükümlerini incelediğimizde ihalenin ilk oturumunda teklif mektuplarının usule uygunluğu açısından kontrol edilmesi gereken hususları şöyle sıralayabiliriz;

-         Teklif mektubu standart formuna uygunluk, (bu kontrol yazılı olma ve ihale dokümanının kabul edildiği kontrolünü de doğal olarak kapsamaktadır. Zira standart formda bunlara ilişkin cümle ve ibareler bulunmaktadır.)

-         Kazıntı, silinti, düzeltme olmaması,

-         Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası veya vergi kimlik numarasının olması (bu da yine standart formun bir parçasıdır),

-         Ad ve soyadı veya ticaret unvanı yazılmak suretiyle yetkili kişilerce imzalanmış olması,

Bu hususlara ilişkin tespitlerin ilk oturumda yapılmış olması ve tutanak altına alınmış olması gerekir.

Geçici teminatlar açısından da kontrol edilmesi gereken hususları şöyle sıralayabiliriz;

-         Teklif edilen bedelin yüzde üçünü karşılayıp karşılamadığı,

-         Geçici teminat mektupları açısından teklif geçerlilik süresinin bitiminden itibaren en az otuz gün geçerli olup olmadığı,

-         Geçici teminat mektupları açısından standart forma uygun olup olmadığı (idare adı, iş adı yazılması, banka kaşesi ve yetkililerin imzası olması gibi),

Yine bu hususlara ilişkin tespitlerin de ilk oturumda yapılmış olması ve tutanak altına alınmış olması gerekir.

Teminat mektupları ve geçici teminatlar açısından uygun olup olmama açısından yapılan değerlendirme sonrasında, uygun olduğu tespit edilen teklifler aşırı düşük teklif sınır değer hesaplamasında dikkate alınacaktır.

Bu konuya ilişkin olarak geçenlerde KİK tarafından bir uyuşmazlıkta karar alındı (09.08.2017 tarihli ve 2017/UY.III-2205 sayılı karar). Uyuşmazlığa konu olayda sınır değer hesabı sonrası sınır değerin altında kaldığı için değerlendirme dışı bırakılan bir istekli, ilk oturumda yapılan değerlendirme sonrasında teklif mektubu eki cetvelde aritmetik hata olduğu ve imza sirküleri ile teklif mektubundaki imzaları aynı olmadığı gerekçeleriyle değerlendirme dışı kalan başka bir istekliye ilişkin bu tespitlerin ihalenin ilk oturumunun konusu olmadığını, bu isteklinin teklif mektubu ve geçici teminatının uygun sayılarak aşırı düşük teklif sınır değer hesabında dikkate alınması gerektiğini iddia etmekteydi. KİK bu kararda, “İsteklilerin birim fiyat teklif cetvelinde aritmetik hata bulunup bulunmadığı hususu, teklif mektubu ve birim fiyat teklif cetvelindeki imzanın imza sirkülerindeki imza ile aynı olup olmadığı hususu ile diğer belgelerin ihaleye katılım ve yeterlik kriterlerini sağlayıp sağlamadığı yönündeki değerlendirmeler anılan Kanun’un 37’nci maddesi gereğince ikinci oturumda değerlendirilecek ve sınır değer hesabında bu değerlendirme dikkate alınmayacaktır.”diyerek başvuru sahibi istekliyi haklı buldu ve düzeltici işleme karar verdi.

         Bu karardaki aritmetik hata ile ilgili değerlendirmede tartışılacak bir husus yok. Zira Kanunun 37’nci maddesi “ Bu ilk değerlendirme ve işlemler sonucunda belgeleri eksiksiz ve teklif mektubu ile geçici teminatı usulüne uygun olan isteklilerin tekliflerinin ayrıntılı değerlendirilmesine geçilir. Bu aşamada, isteklilerin ihale konusu işi yapabilme kapasitelerini belirleyen yeterlik kriterlerine ve tekliflerin ihale dokümanında belirtilen şartlara uygun olup olmadığı ile birim  fiyat teklif  cetvellerinde  aritmetik  hata  bulunup  bulunmadığı incelenir.” Dieyerek aritmetik hata konusunun ilk oturum sonrasındaki kapalı oturumların konusu olduğu açıkça belirtiliyor.

         Ancak teklif mektubu ve birim fiyat teklif cetvelindeki imzanın imza sirkülerindeki imza ile aynı olup olmadığı hususu açısından KİK kararındaki değerlendirmeye katılmıyorum. Zira Kanunu n 30. maddesi ve yönetmelik hükümleri yetkili kişilerce imzalanma hususunu teklif mektubu açısından uygunluk kriteri olarak açıkça sayıyor. Yetkili kişi tarafından imzalanmış olmanın ise anlaşılabileceği belgeler teklif mektubu, imza sirküleri ile vekaleten katılma halinde vekaletname. Bu nedenlerle yetkili kişi tarafandan imzalanmış olma hususu ilk oturumda ihale komisyonu tarafından değerlendirilmek zorunda. Konuyla ilgili daha sonraki uyuşmazlıklar sonrasında KİK, idare mahkemeleri ve Danıştay 13. Dairesi kararlar verecektir. Özellikle, Danıştay’ın değerlendirmesini takip etmekte fayda var.

Ümit ALSAÇ

Kamu İhale, Kamu İhale Sözleşmeleri ve EKAP Danışmanı

(E) Kamu İhale Kurumu/Kamu İhale Uzmanı

Ücreti mukabili eğitim ve danışmanlık talepleri için:

E-posta: ualsac@gmail.com